اختلال اضطراب پس از تروما (Post-Traumatic Stress Disorder) در افرادی که یک رویداد تروماتیک را تجربه کرده اند و در معرض خطر مرگ یا تهدید به مرگ، جراحت جدی یا خشونت جنسی قرار گرفته اند رخ می دهد.

این روزها به دلیل آشنایی بیشتر مردم با روانشناسی می توانیم اطلاعات علمی دقیق تری را در اختیار عموم قرار بدهیم تا در زمان مناسب واکنش مناسب را نشان دهند و به نوعی از آسیب سلامت روان پیشگیری کرد. اضطراب پس از سانحه یا PTSD اختلال رایجی است. احتمال مبتلا شدن هر شخصی به این اختلال وجود دارد، زیرا ما در جهانی با اتفاق های غیر منتظره زندگی می کنیم. این اتفاق هایی غیر منتظره اگر تروماتیک باشند می توانند بعضی افراد را مبتلا به اضطراب پس از سانحه یا PTSD سازند. برای شروع بهتر است با معنای تروما آشنا شویم.

تروما چیست؟

تروما در روانشناسی به معنای خود رویداد منفی و زخم و آسیب ناشی از آن تعریف می شود که می تواند جسم و روان فرد در معرض تروما را زخمی  کند.


همچنین بخوانید: راهکاری برای جلوگیری از ایجاد PTSD بعد از زایمان


منظور از تروما یک رویداد نادر نیست و همه مردم در زندگی خود حداقل یک تروما را تجربه می کنند. در واقع تروما رویدادی با ویژگی های زیر است که با اتفاقات روزمره متفاوت است:

  • رویدادی به شدت استرس زا و از پای در آورنده است. نیازی نیست رویداد عظیمی باشد، مهم میزان رنج و عذابی است که به فرد تحمیل می شود. مانند یک بیماری جدی با خطر مرگ یا یک بلای طبیعی مانند زلزله
  • تروما زندگی شما یا یکی از نزدیکان یا عزیزانتان را به خطر می اندازد. مورد استثنای این ویژگی افرادی هستند که مشاغل خاصی مثل اعضای تیم عملیات نجات و بحران یا نیروهای پلیس می باشند که دچار ترومای ثانویه می شوند. این افراد شاید مستقیما در خطر مرگ خود یا عزیزانشان نباشند ولی کار در موقعیت بحران های فجیع استرس بسیار فراوانی را به فرد منتقل می کند.
  • تروماها غیر منتظره هستند. این ویژگی یکی از عوامل مهمی است که به دلیل عدم آمادگی روانی می تواند فرد را شدیدا تحت تاثیر قرار دهد.
  • رویدادی است که فرد را دچار درماندگی و ترس و وحشت شدید می کند. این ویژگی می تواند حوادث فاجعه بار را از تروما تفکیک کند، زیرا در زندگی ممکن است شما در بحران های زیادی قرار بگیرید ولی دچار تروما نمی شوید، زیرا احساس داشتن کنترل بر شرایط و امکان برقراری مجدد امنیت جسمانی و روانی می تواند شما را از یک بحران به سلامت خارج کند و تنها آسیب کمی ببینید. اما زمانی که شما احساس درماندگی می کنید و تجربه وحشت زیاد را داشته باشید سطحی از اضطراب را تجربه می کنید که شما را دچار تروما می کند.

تروما تمام مکانیسم های دفاعی شما را در هم می شکند و شما را با احساس عدم امنیت و درماندگی در معرض خطر جدی قرار می دهد.


همچنین بخوانید

انواع حوادث تروماتیک

از جمله رویدادهایی که به احتمال زیاد در فرد اختلال اضطراب پس از حادثه ایجاد می کنند می توان موارد زیر را نام برد:

اضطراب پس از سانحه یا PTSD

اختلال اضطراب پس از تروما را قبلا به اسم موج انفجار یا نوروز جنگ می شناختند، علت این بود که در بیشتر مواقع این اختلال در سربازانی مشاهده می شد که در جنگ حضور داشتند.

برای شناخت این اختلال اطلاعات کلیشه ای را از ذهن خود دور کنید، نشانه های این اختلال در افرادی که در بلایای طبیعی یا خشونت های جنسی بوده اند نیز دیده می شود و الزامی به حمله های مشابه افراد دچار شوک انفجار نیست. اما نشانه های کلی مشابه است، این افراد نشانه های زیر را  با شدت و انواع مختلف نشان می دهند.

نشانه های اختلال اضطراب پس از تروما (PTSD)

نشانه های مزاحمت

  • خاطرات تکراری، غیر ارادی و مزاحم از رویداد تروماتیک که بطور خودبخودی یا به علت وجود یک محرک به یاد فرد می آیند.
  • کودکان بزرگتر از 6 سال ممکن است به طور مکرر به بازی هایی بپردازند که در آن جنبه هایی از حادثه رخ داده را به نمایش در می آورند.
  • کابوس های تکراری و ناراحت کننده مرتبط با تروما (در کودکان ممکن است کابوس ها بدون محتوای قابل تشخیص باشد)
  • واکنش گسستگی. منظور زمانی است که فرد طوری احساس یا عمل می کند که انگار در زمان حال نیست و در حال تجربه مجدد آن رویداد است. مانند فلش بک یا تجربه گسست شخصیت
  • زمانی که فرد در معرض محرک درونی یا بیرونی قرار بگیرد که بطور مستقیم یا غیر مستقیم شبیه به یکی از جنبه های رویداد تروماتیک باشد و و او را مجددا دچار ناراحتی روانی شدید یا طولانی مدت کند
  • فرد به محرک هایی که یادآور رویداد تروماتیک است واکنش های شدید جسمانی نشان دهد.

نشانه های اجتناب

  • فرد از خاطرات، افکار یا احساساتی که مستقیم یا غیر مستقیم با رویداد تروماتیک مرتبط هستند اجتناب می کند یا تلاش می کند اجتناب کند. (اجتناب از محرک های درونی)
  • فرد از بعضی محرک های بیرونی مثل مکان ها، فعالیت ها یا اشیاء که خاطرات، افکار یا احساسات ناراحت کننده درباره رویداد تروماتیک را دوباره زنده می کند اجتناب می کنند.

نشانه های شناختی (مرتبط با فعالیت های فکری و ذهنی و خلق و خوی فرد)

  • ناتوانی در به یاد آوردن بعضی جنبه های حادثه (در اثر گسستگی نه در اثر آسیب مغزی یا مصرف دارو)
  • فرد در مورد خودش، دیگران یا دنیا باورها یا انتظارات منفی، دائمی و اغراق آمیز دارد. مانند باور اینکه دنیا مکان خطرناکی است یا من آدم بدی هستم.
  • فرد افکار منفی دائمی درباره علت یا پیامدهای حادثه تروماتیک دارد که باعث می شود خودش یا دیگران را مقصر بداند.
  • از علاقه فرد به فعالیت های مهم زندگی یا میزان شرکت در آنها کم شده است.
  • فرد حالت های هیجانی منفی مانند خشم، عذاب وجدان یا گناه و وحشت دارد. حالت های هیجانی مثبت را نمی تواند تجربه کند و از زندگی خود رضایت ندارد.

نشانه های برانگیختگی

  • زودرنج است و ناگهان دچار انفجار خشم می شود (با کوچک ترین تحریک یا بدون تحریک) که می تواند به صورت پرخاشگری فیزیکی یا کلامی نشان داده شود.
  • بی احتیاط است و کارهای خطرناک می کند. گاهی رفتارهای خود تخریبی نشان می دهد.
  • دائما گوش به زنگ است و بیش از حد به اطراف خود توجه دارد.
  • نمی تواند به آسانی تمرکز حواس داشته باشد یا از تفکرات مزاحم خود نجات پیدا کند.
  • اختلال خواب دارد.

تعدادی از نشانه ها با توجه به نظر متخصص و برای مدتی بیشتر از یک ماه باید ادامه داشته باشد تا بتوان فردی را مبتلا به اضطراب پس از سانحه یا PTSD معرفی کرد.

گاهی نشانه های این اختلال چند روز بعد از تروما ایجاد می شود و تایید کامل متخصص را دریافت می کند و گاهی معیارهای کامل تا حداقل 6 ماه بعد از رویداد تروماتیک وجود ندارند و نشانه ها پراکنده اند. ولی بعد از ظهور دیرهنگام می توان معیارهای کامل وجود این اختلال را در فرد مشاهده کرد و  او را مبتلا به اضطراب پس از سانحه یا PTSD تشخیص گذاری کرد.


همچنین بخوانید

داشتن حمایت اجتماعی خانواده، دوستان، جامعه و تیم متخصصین بسیار اهمیت دارد. در بسیاری از تجربه های تروماتیک مانند بلایای طبیعی یا تجاوز جنسی تجربه مجدد حمایت و امنیت روانی می تواند شرایط فرد را تا حد زیادی بهبود ببخشد و به او فضایی برای ترمیم زخم های روانی دهد. فرد در این حالت زمان و کمک مناسب را برای تغییر روش های مقابله هیجانی اشتباه مانند مصرف الکل دارد و می تواند با همراهی و مشاوره با گذشت زمان به فردی با زندگی نرمال در جامعه تبدیل شود.

از جمله کارهایی که می توان در روزهای ابتدایی پس از رویداد تروماتیک انجام داد:

  • فاصله گرفتن از هرگونه شرایط محیطی استرس زا . در این شرایط فرد امکان می یابد تا زمان بیشتری را به تمرکز بر خود بگذراند و ریکاوری انجام دهد.
  • اگر بعد از گذشت بیش از دو هفته بعد از رویداد تروماتیک شما همچنان نشانه های مشابه PTSD را داشتید بهتر است با مراجع به متخصص و دریافت کمک حرفه ای، احتمال ابتلا به اضطراب پس از سانحه یا PTSD را در خود کاهش دهید.

نرخ شیوه 12 ماهه PTSD در بزرگسالان آمریکایی حدود 3.5% است.

نشانه های این اختلال در زمان های مختلف با شدت های مختلف خود را نشان می دهد. برای مثال زمانی که فرد در موقعیت استرسی قرار دارد نشانه ها را با قدرت بیشتری در زندگی خود تجربه می کند. یا اگر فردی که ترومای جنسی را تجربه کرده است شاهد خبر تجاوز به فرد دیگری باشد نشانه های اختلال مجددا با شدت بیشتری رخ می دهند.

پیامدهای اختلال PTSD

اضطراب پس از سانحه یا PTSD می تواند تمام زندگی شما از جمله شغل، روابط بین فردی، سلامت جسمانی و روانی و لذت بردن از هر فعالیتی را تحت تاثیر خود قرار داده و باعث مختل شدن آن شود.

علاوه بر این داشتن اختلال PTSD می تواند احتمال ابتلا به سایر مشکلات سلامت روان را بالا ببرد، این مشکلات گاهی در پاسخ به رویداد تروماتیک همراه با PTSD ایجاد می شوند و یا بعد از تجربه اضطراب پس از سانحه یا PTSD ایجاد می شوند، مشکلاتی مانند:

  • افسردگی و اضطراب
  • مشکلات مرتبط با مصرف مواد و الکل
  • اختلالات خوردن
  • افکار و اقدام به خودکشی

همچنین بخوانید: با تکنیک بسیار موثر “دکمه ی فشار” برای کاهش اضطراب و افکار منفی آشنا شوید!


عوامل آسیب پذیری

بعضی افراد در مقابل اضطراب پس از سانحه یا PTSD آسیب پذیرتر از دیگران هستند. این موضوع می تواند به علت برخی ویژگی های شخصیتی باشد، مانند:

  • تمایل به برعهده گرفتن مسئولیت شخصی در رویداد تروماتیک
  • اتفاقاتی که در طول زندگی فرد بویژه در کودکی رخ داده اند مانند جدایی والدین، زندگی خانوادگی بی ثبات در کودکی
  • سابقه PTSD در خانواده
  • وجود سطح بالای اضطراب یا اختلالات روانی دیگر پیش از رویداد تروماتیک در فرد

ضریب هوشی بالا (IQ) یکی از بهترین پیش بینی کننده ها برای مقاومت در مقابل ایجاد PTSD است. علت این است که بین سطح IQ و ایجاد استراتژی های مقابله ای (کوپینگ) مناسب برای مبارزه با استرس و آسیب روانی رابطه مستقیم وجود دارد.

علت ایجاد اضطراب پس از سانحه یا PTSD

محققان تا این زمان نتوانسته اند که به علت اصلی برای توضیح ایجاد PTSD در افراد دست پیدا کنند. نظریه های مختلفی برای توجیه نشانه ها و علت ایجاد PTSD در برخی افراد و عدم ایجاد آن در دیگران ارائه شده است مانند نظریه پردازش هیجانی، نظریه شکست روانی، باورهای درهم شکسته و کدگذاری دو گانه.

اما با تمام تحقیقات انجام شده پزشکان هنوز نمی توانند با قطعیت علت این اختلال را معرفی کنند و اکثرا مجموعه پیچیده ای از دلایل عنوان می شود، مانند:

  • پر استرس بودن رویدادهای تجربه شده که شامل شدت یا تعداد تروماهایی می شود که فرد در طول زندگی تجربه کرده است
  • آمادگی ژنتیکی در رابطه با خطرات موجود در سلامت روان به ارث رسیده، مانند سابقه افسردگی یا اضطراب در تاریخچه خانوادگی
  • تیپ شخصیتی یا خلق و خوی فرد
  • شیوه ای که مغز شما آزاد سازی مواد شیمیایی و هورمون ها را در زمان پاسخ به استرس کنترل می کند

ریسک فاکتورها

  • تجربه ترومای شدید یا وجود تاثیر تروما برای طولانی مدت
  • داشتن سابقه تروماهای قبلی در سن کمتر مانند تجربه سوء استفاده در کودکی
  • داشتن شغلی که احتمال قرار گرفتن در رویدادهای تروماتیک را افزایش می دهد مانند خبرنگار جنگی، حضور در ارتش و …
  • داشتن مشکلات سلامت روان دیگر مانند افسردگی همزمان با تجربه تروما
  • داشتن مشکلات سوء مصرف مواد مانند الکل یا مواد
  • ضعف در دریافت حمایت اجتماعی در گروه های دوستی و اعضای خانواده

همچنین بخوانید: کلمات و عبارات رایجی که ممکن است نشانه افسردگی باشند!


درمان اختلال اضطراب پس از تروما

درمان PTSD دو هدف عمده دارد:

  1. پس از تجربه یک رویداد تروماتیک تلاش شود تا از ایجاد PTSD در فرد جلوگیری شود.
  2. در صورت ایجاد PTSD بتوان نشانه های اختلال را در فرد درمان کرد.

انواع درمان برای اختلال PTSD معرفی شده است اما بنظر می رسد یک نوع درمان برای همه افراد مناسب نیست و باید مصاحبه ابتدایی توسط متخصص صورت بگیرد تا درمان مناسب تر برای فرد مشخص شود.

انواع درمان 

  • گزارش سریع قربانیان آسیب یا دی بریفینگ (debriefing)
  • مواجهه درمانی (exposure therapy) ، حساسیت زدایی با حرکات چشم و پردازش مجدد (EMDR)
  • بازسازی شناختی
  • روان درمانی واکسیناسیون استرس(stress inoculation) یا SIT
  • روان درمانی شناختی رفتاری (CBT)

در روش های درمانی مراجعه به روانپزشک و مصرف دارو نیز یکی از گزینه هاست که با توجه به شرایط فرد و شدت نشانه ها در صورت لزوم می توان از داروهای کاهش دهنده اضطراب استفاده کرد. مصرف دارو در شرایط خاص و تحت نظر پزشک متخصص باید صورت بگیرد و در غیر اینصورت احتمال خطرهای جانبی را افزایش می دهد.
در این شیوه درمانی بهتر است بعد از مدتی روان درمانی نیز انجام شود تا علاوه بر کنترل نشانه های فیزیکی بتوان سلامت روانی فرد را بهبود بخشید. این دو روش در اکثر اختلال های حاد مکمل یکدیگر هستند.

چه زمانی باید به دکتر مراجعه کرد؟

زمانی که شما افکار یا احساسات مزاحمی در رابطه با رویداد تروماتیک برای بیش از یک ماه داشته باشید و یا احساس کنید که مشکلی وجود دارد که زندگی را تحت کنترل خود گرفته و این شرایط در حال آسیب زدن به زندگی شما هستند زمان مناسبی است که با یک متخصص در زمینه سلامت روان (روانپزشک و روانشناس) صحبت کنید. گرفتن درمان در زمان مناسب و تا حد امکان پیش از شدیدتر شدن اختلال کمک می کند تا از آسیب های بیشتر جلوگیری شود.

اگر افکار خودکشی داشتید

یکی از پیامدهای این اختلال داشتن افکار منفی، ناامیدی، احساس شرمساری و عذاب وجدانی است که می تواند باعث شود فرد افکار خودکشی یا اقدام به خودکشی داشته باشد.

هر زمان که فردی با اختلال اضطراب پس از سانحه از افکار خودکشی با شما صحبت کرد حتما او را به یک متخصص معرفی کنید.

اگر شما کسی هستید که تجربه حادثه هولناکی داشته و نگران این هستید که به خود یا دیگران آسیب برسانید حتما با شماره مشاوران تلفنی برای شرایط بحرانی تماس بگیرید تا کمک اولیه را دریافت کرده و پس از آرام شدن برای درمان اصلی مراجعه کنید.

همچنین بخوانید