زنده یا غیر زنده بودن ویروس ها!
آیا ویروس ها زنده هستند؟ از سال 2020 تا به حال محققان و سران دولتی برای اشاره به سارس کووید 2 که باعث و بانی ویروس کویید 19 است از کلمات ” قاتل، شرور و تهدیدکننده” استفاده می کنند. گزارش های خبری، مقالات و حتی توییت های ما طوری در مورد کرونا حرف می زنند که انگار موجودی زنده و شرور است و هدفش هم کشتن ماست. جالب این جاست که هم زمان ما هم تمام تلاشمان را برای کشتنش می کنیم.
از شستن دست ها بگیرید تا دستمال و مایع ضد عفونی کننده، انواع و اقسام بلیچ ها و حتی ربات هایی که با نور مافوق بنفش اتاق های بیمارستان ها را ضد عفونی می کنند. اما باید خدمتتان عرض کنم که ما در حال کشتن موجودی هستیم که کلا زنده محسوب نمی شود. با من و مجله وارونه همراه باشید تا در مورد زنده بودن یا نبودن ویروس ها بیشتر بدانید.
مطلب مرتبط: ماندگاری ویروس کرونا در بدن چقدر است؟!
تاریخچه دسته بندی ویروس ها
هزاران سال است که انسان ها در تلاشند تا ویروس ها را دسته بندی کنند. در سال 1700 اینطور تصور می شد که ویروس ها سم هستند. در سال 1800 به این نتیجه رسیدیم که ویروس ها ذراتی بیولوژیکی هستند اما این ایده هم خیلی دوام نیاورد چرا که در سال 1900 ویروس ها را جزئی از خانواده ذرات شیمیایی ساکن دانستند. همانطور که خودتان هم متوجه شده اید از آن زمان تا به حال ویروس ها هرگز موجوداتی زنده نبوده اند. بیش از 120 تعریف از ویروس ها وجود دارد و در اکثر این تعاریف از متابولیسم یاد شده است.
این در حالی است که متابولیسم یعنی سوخت و ساز شیمیایی که موجب آزادسازی انرژی می شود. بله! درست حدس زده اید. متابولیسم هیچ ربطی به ویروس ها ندارد. ویروس ها اصلا سلولی ندارند که نیاز به انرژی و متابولیسم داشته باشند. حالا می خواهم در مورد ویروس بیشتر بنویسم. ویروس ها پکیج هایی از DNA و RNA هستند که بدون حضور در بدن میزبان حتی توانایی کپی شدن هم ندارند. برای مثال کرونا ویروس گویی در حد و اندازه نانو است که از ژن های پوشیده شده با چربی ساخته شده و در نهایت با پروتئین های میخ مانندِ روی سطحش تزیین شده است.
ویژگی های خاص موجودات زنده در ویروس ها
البته این را هم بگویم که ویروس ها خیلی از ویژگی های موجودات زنده را دارند. برای مثال از ذرات کوچک تر ساخته شده اند. کپی می شوند و ارتقا پیدا می کنند. جالب تر اینکه وقتی وارد سلولی زنده می شوند بر حسب مواد موجود در محیط و نیازهای خودشان تغییر پیدا می کنند. اخیرا ویروس های غول مانندی به سایز باکتری ها کشف شده. این ویروس ها قادرند پروتئین هایی تولید کنند که در متابولیسم مورد استفاده قرار می گیرند. با این حساب احتمال اینکه بعضی ویروس ها توانایی متابولیسم داشته باشند خیلی بالا رفته است.
ویروس؛ موجودی زنده یا غیر زنده؟
علاوه بر این باید اعتراف کنم که هر قائده ای که ویروس ها را از دنیای موجودات زنده جدا می کند برای خودش استثنائی هم دارد. برای مثال باکتری ریکتزیا (عامل بیماری تیفوس) موجودی زنده دسته بندی شده در حالی که بیرون از بدن میزبان توانایی کپی ندارد. پس چرا ویروس ها زنده به حساب نمی آیند؟ در واقع همه موجودات زنده برای کپی شدن به موجودات زنده دیگر نیاز دارند. آیا یک خرگوش می تواند بدون کمک موجودات دیگر کپی شود؟ نه! اما ما خرگوش را زنده می دانیم!
همین مثال های نقض کننده موجب شده است که تا به امروز گفتمان بر سر این موضوع که ویروس ها زنده اند یا نه ادامه داشته باشد. مارک ون ویروس شناس دانشگاه استراسبورگ فرانسه و برایان ماهی تعریف جالبی برای ویروس در نظر گرفته اند. به اعتقاد این دو دانشمند ویروس ها گونه ای غیرزنده و عفونی هستند که می توانند در بدن موجودات دیگر به گونه ای زنده تبدیل شوند.
همچنین بخوانید: هوش فرازمینی بیولوژیکی است یا مصنوعی؟
ویروس موجودی بین زنده و غیر زنده؟
شاید هم بهترین تعریف برای ویروس ها چیزی بین زنده و غیر زنده باشد. در سال 2011 پاتریک فورتر دانشمند موسسه پاستور در پاریس اینطور نتیجه گرفت که ویروس ها دو حالتی هستند. در حالت اول خارج از سلول و غیر فعال بوده و در حالت دوم درون سلول و از لحاظ متابولیکی فعال به حساب می آیند. “ویروسل” نام جالبی است که این دانشمند برای ویروس زنده موجود در سلول در نظر گرفته است. از دید فورتر ویروس ها مانند بذر گیاهان یا هاگ ها هستند. به عبارت دیگر پتانسیل فعالیت در ویروسها هست و هر وقت شرایط فراهم باشد این پتانسیل پا به مرحله عمل می گذارد. راستش را بخواهید چنین تعریفی خیلی هم با تجربه های گوناگون ما برای کشتن HIV و سارس و زیکا سازگار است.
تفکر ما در مورد ویروس بر روند درمان تاثیر گذار است!
هنوز هم که هنوز است دانشمندان در تلاشند برای ویروس خانواده ای در شان خودش پیدا کنند. زنده، غیر زنده یا چیزی ما بین این دو مفهوم! اما بیرون از دایره علم، در دنیای واقعیت و حرف های روزمره ما، هنوز هم صحبت از کشتن ویروس است و این حرف ها بر نحوه تحقیقات و درمان بیماری های ناشی از ویروس اثرگذار است. در ادامه با ما همراه باشید تا بگویم چرا!
رقص هماهنگ ویروس و میزبانش!
جان بخشی به ویروس ها با عناوینی از جمله شرور و قاتل درک ما از پروسه کپی شدن و طبیعت شان را دچار مشکل می کند. قسمت جالب ماجرا این جاست که موفق ترین ویروس ها همان هایی هستند که بیشترین زمان را در سلول های ما سپری می کنند و کمترین آسیب را به پروسه متابولیسم طبیعی سلول می رسانند. این سلول ها با سرعت بسیار کمی کپی می شوند طوریکه خود سلول هم متوجه حضور مهمان ناخوانده اش نمی شود. پس سلول و ویروس با هم در جنگ نیستند. آنها با هم می رقصند و درک این گردش هماهنگ شان مناسب ترین توصیف از نحوه عملکرد این دو در کنار هم است.
ویروس مهمانی نامرئی اما فعال!
شاید باورتان نشود اما همین دسته بندی ویروس ها به عنوان موجودی غیر زنده موجب شده است که خیلی از بیماری های ویروسی که سال ها بی علامت هستند اصلا بیماری در نظر گرفته نشوند. این در حالی است که ویروس سال های سال در بدن میزبان فعالیت دارد و فقط علائم بیماری قابل مشاهده نیستند. لکه قدیمی روی کفش تان را در نظر بگیرید. همه می دانیم که لکه روی کفش هست اما چون کفش هنوز کارایی اش را دارد و ما اختلال چندانی نمی بینیم بی خیالش هستیم و اصلا به حساب نمی آوریمش.
مثال دیگری هم برایتان دارم. ویروس پولیما از جمله ویروس هایی است که در آزمایشگاه ها مورد بررسی قرار می گیرد. چرا که این ویروس موجب سرطان می شود. میزبان این ویروس در آزمایشگاه ها بوزینه ای از رده رزوس است. چون این جانور خیلی خیلی کم علائم سرطان نشان می دهد، اطلاعات درست و حسابی از نحوه عملکرد پولیماویروس در جامعه جانوران در دسترس نیست. خیلی ها ممکن است اینطور فکر کنند که خب! داشنتن یا ندانستنش چه فرقی دارد؟ البته که دارد. گاهی ویروسی بی علامت و بی سر و صدا در میزبانی خاص می تواند در موجودی دیگر طوفان به پا کند. و این داستان همان بلایی است که در مورد کرونا ویروس تجربه کردیم.
مرتبط: چطور DNA ما شخصیت و ظاهرمان را تعیین میکند؟
“نه” به حذف ویروس ها از درخت زندگی!
ویروس ها از خیلی جهات دیگر هم مورد بی توجهی قرار گرفته اند. مدل های متفاوتی برای “درخت زندگی” هست. همه موجودات در این نمودارها جا دارند غیر از ویروس ها! این در حالی است که نقش ویروس ها در سیر تکاملی حیات غیر قابل چشم پوشی است. از تنوع و گستردگی این موجودات هم برایتان خواهم گفت. ویروس ها از موجودات تک سلولی مانند باکتری ها گرفته تا فیل ها را آلوده می کنند.
نقش غیر قابل چشم پوشی ویروس ها در آب
فعالیت ویروس ها در اقیانوس خیلی خیلی بیشتر از زمین است. در واقع شبکه ای عظیم از ویروس های بازیافت کننده در اقیانوس ها وجود دارد که چیزی در حدود 20 درصد از باکتری ها و میکروب ها را از بین برده و هر روز هزاران تن کربن وارد آب می کنند. همین کربن آزاد شده به عنوان ریز مغزی برای سایر میکروارگانیسم های موجود در آب کارایی دارد.
نقش غیر قابل چشم پوشی ویروس ها در خشکی!
تاثیر این موجودات در خشکی هم غیر قابل چشم پوشی است . ویروس ها نه تنها موجودات را آلوده می کنند، بلکه رد پاهای ژنتیکی از تولیداتشان هم به جا می گذارند. DNA های ویروسی نه تنها از یک ویروس به ویروس های بعدی منتقل می شود بلکه از یک نوع به نوع دیگر و از یک جاندار به جاندار دیگر هم جا به جا می شود. پس تغییرات ژنتیکی که ویروس ها ایجاد می کنند ماندگار هستند و این داستان شامل حال خود ما هم می شود. ما این تغییرات را دوش به دوش به نسل های بعدمان منتقل می کنیم.
راستش را بخواهید DNA ویروس ها برای شکل گیری جفت پستانداران، و البته رشد جنین ضروری است. راحت تر بگویم! سیستم ایمنی ما تافته همین اطلاعات ویروسی است که از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است. بدون اطلاعات این ویروس ها چطور می توانستیم با عفونت ها بجنگیم. یعنی؛ اگر اطلاعات ژنتیکی مربوط به نمونه های سارس را نداشتیم چطور می توانستیم کرونا و هزار و یک ویروس دیگر را بشناسیم؟ پس اطلاعات ژنتیکی هر ویروسی مانند تکه ای از یک پازل است که موجب تقویت سیستم ایمنی بدن مان شده و آن را نسل به نسل کامل تر می کند.
مطلب مرتبط: تاثیر ژنتیک بر کرونا؛ ژن های شما تعیین می کنند کرونا می گیرید یا نه!
ویروس ها؛ نقشه ژنتیکی موجودات زنده برای بقا
به نظر من ویروس ها منبع تکامل ژنتیکی موجودات زنده هستند. پس به همین راحتی ها هم نمی شود این موجودات را از درخت زندگی حذف کرد! ویروس ها در تار و پور ما حضور دارند و هیچ کس نمی تواند نقش شان را نادیده بگیرد.محققان هنوز هم بر سر این موضوع که ویروس ها زنده هستند یا غیر زنده اتفاق نظر ندارند. اما یک چیز واضح و مبرهن است و آن هم این است که تاثیر ویروس ها در زندگی ما غیر قابل چشم پوشی است. هر جایی که رد پایی از زندگی باشد ویروسی هم هست!
