رژیم غذایی برای کبد چرب ؛ بهترین و بدترین غذاها برای سلامت کبد کدامند؟ 

بدن در قسمت های مختلف چربی ذخیره می کند تا از آن برای تولید انرژی، ساخت هورمون ها و ضربه گیر اندام ها استفاده کند. کبد نیز از این قاعده مستثنی نبوده و حاوی مقداری چربی است. با این حال، اگر چربی خیلی زیادی در سلول های کبد انباشته شود، به بیماری کبد چرب مبتلا می شوید. این بیماری به کبد آسیب زده، عملکرد آن را مختل کرده و مانع دفع سموم از بدن می شود. بهترین راهی که برای درمان کبد چرب وجود دارد، رعایت رژیم غذایی سالم و ورزش منظم است. در این مقاله قصد داریم به رژیم غذایی برای کبد چرب پرداخته و شما را با بهترین و بدترین غذاهایی که برای این بیماری وجود دارد، آشنا کنیم.

مراحل بیماری کبد چرب

2 نوع کبد چرب الکلی و غیرالکلی وجود دارد که اولی در اثر مصرف نوشیدنی های الکلی و دومی در اثر چاقی و رژیم غذایی نامناسب رخ می دهد. این بیماری شایع کبدی از 4 مرحله یا گرید تشکیل شده است:

• گرید 1: مقدار چربی ذخیره شده در کبد به طور غیرطبیعی افزایش پیدا می کند.

• گرید 2: در این مرحله که به آن استئوهپاتیت می گویند، کبد دچار التهاب می شود.

• گرید 3: به تدریج بیماری پیشرفت کرده و در کبد اسکار (جای زخم) مشاهده می شود. به این مرحله از بیماری اصطلاحا فیبروز کبدی گفته می شود.

• گرید 4: اسکار به قدری گسترش پیدا می کند که بافت سالم کبد را از بین برده و بیمار به سیروز کبدی مبتلا می شود. اگر سیروز به نارسایی کبد منجر شود، بیمار باید پیوند کبد انجام دهد.

علائم کبد چرب

معمولا این بیماری هیچ علامت و نشانه خاصی ندارد؛ اما در بعضی افراد ممکن است علائمی مثل خستگی و درد در قسمت فوقانی شکم مشاهده شود. هنگامی که بیماری پیشرفت می کند، فرد به سیروز کبدی مبتلا می شود که با علائم زیر مشخص می گردد:

• آسیت (تورم شکم)

• وجود عروق خونی بزرگ در زیر سطح پوست

• بزرگ شدن طحال

• قرمز شدن کف دست ها

• زردی پوست و چشم ها

دلایل ابتلا به کبد چرب

چاقی، افزایش قند خون، افزایش چربی های خون به ویژه تری گلیسیرید و مقاومت به انسولین که طی آن حساسیت و واکنش سلول های بدن نسبت به هورمون انسولین کم می شود، در بروز این بیماری نقش دارند. از سایر بیماری ها که می توانند احتمال ابتلا به کبد چرب را افزایش دهند می توان به سندرم تخمدان پلی کیستیک، آپنه خواب، دیابت نوع 2، کم کاری تیروئید و کم کاری غده هیپوفیز نام برد. سالمندان، بیماران دیابتی و افراد مبتلا به چاقی شکمی بیش از دیگران در معرض ابتلا به استئوهپاتیت قرار دارند.

تشخیص کبد چرب

با توجه به اینکه کبد چرب در اغلب موارد بدون علامت است، معمولا افراد به طور اتفاقی و از طریق آزمایشاتی که با اهداف دیگری انجام داده اند به بیماری خود پی می برند. به طور کلی، از آزمایشات زیر برای تشخیص دقیق تر کبد چرب و تعیین شدت آن استفاده می شود:

• آزمایش خون: شمارش کامل سلول های خونی، اندازه گیری آنزیم های کبدی، آزمایش هپاتیت ویروسی مزمن، میزان قند خون ناشتا، هموگلوبین A1C  و مقدار چربی های خون (کلسترول و تری گلیسیرید)

• روش های تصویربرداری: سونوگرافی و سی تی اسکن (CT) به منظور بررسی وضعیت کبد

• نمونه برداری از کبد: اگر سایر تست ها بی نتیجه باشند، پزشک بیوپسی یا نمونه برداری از کبد را توصیه می کند. در این روش، نمونه کوچکی از کبد به آزمایشگاه فرستاده می شود تا از نظر وجود التهاب و اسکار مورد بررسی قرار گیرد.

درمان کبد چرب

در حال حاضر، استفاده از هیچ دارویی به طور اختصاصی برای درمان کبد چرب تائید نشده است. اما تحقیقات مختلفی روی چند نوع دارو در حال انجام است که نتایج امیدوارکننده ای از آن ها حاصل شده است. بنابراین، اولین درمانی که برای کبد چرب توصیه می شود کاهش وزن از طریق یک رژیم غذایی سالم و ورزش است.

بهتر است بیماران چاق مبتلا به کبد چرب 10 درصد از وزن خود را کاهش دهند. با این حال، مشاهده شده که حتی 5-3 درصد کاهش وزن هم می تواند نقش چشمگیری در درمان بیماری داشته باشد. اگر بیماری به قدری پیشرفت کرده باشد که به سیروز کبدی تبدیل شده باشد، احتمالا بیمار به پیوند کبد نیاز پیدا می کند.

مطلب مرتبط: 10 راهکار برای کاهش وزن که حتما باید بدانید

بهترین رژیم غذایی برای کبد چرب

اگر کبد چرب دارید، باید در رژیم غذایی خود به نکات زیر توجه کنید:

مصرف چربی های سالم

سلول های بدن از گلوکز که نوعی قند است به عنوان منبع انرژی استفاده می کنند. گلوکز که از تجزیه غذاهای مصرفی به دست می آید به کمک هورمون انسولین وارد سلول ها می شود. در افرادی که به بیماری کبد چرب مبتلا هستند معمولا مشکلی به نام مقاومت به انسولین مشاهده می شود. به عبارت دیگر، بدن انسولین می سازد اما قادر نیست به خوبی از آن استفاده کند؛ در نتیجه، گلوکز (قند خون) بالا رفته و کبد آن را به چربی تبدیل می کند.

در بعضی غذاها چربی هایی وجود دارند که می توانند به بدن در استفاده از انسولین کمک کنند. به همین دلیل در هنگام تنظیم رژیم غذایی برای کبد چرب باید به آن ها توجه شود. از این چربی ها می توان به اسید چرب امگا 3 در انواع ماهی، روغن های گیاهی، مغزهای خوراکی، دانه بزرک و روغن دانه بزرک و چربی های غیراشباع حاوی یک پیوند دوگانه در زیتون و آووکادو اشاره کرد.

دریافت کافی ویتامین D

ویتامین D، یکی از مهم ترین اجزای رژیم غذایی برای کبد چرب را تشکیل می دهد. چون کمبود آن باعث تشدید این بیماری می شود. هنگامی که در مقابل نور خورشید قرار می گیرید، مقداری ویتامین D توسط پوست ساخته می شود. این ویتامین در محصولات لبنی غنی شده، زرده تخم مرغ و ماهی نیز یافت می شود. در هنگام مصرف لبنیات حتما انواع کم چرب آن را انتخاب کنید. چون در لبنیات پرچرب مقدار زیادی چربی اشباع وجود دارد که برای بیماران مبتلا به کبد چرب مضر است.

مصرف غذاهای حاوی پتاسیم

تحقیقات انجام شده پیرامون رژیم غذایی برای کبد چرب نشان داده که بین کمبود پتاسیم و کبد چرب غیرالکلی ارتباط وجود دارد. این ماده معدنی در ماهی، سبزیجات (مثل کلم بروکلی و نخود فرنگی) و میوه ها (مثل موز، کیوی و زردآلو) به وفور یافت می شود. محصولات لبنی مانند شیر و ماست نیز حاوی پتاسیم هستند.

دریافت بتائین

اگرچه نتایج تحقیقات درباره بتائین ضد و نقیض است، اما به نظر می رسد که این ماده بتواند از کبد در برابر رسوبات چربی محافظت کند. بتائین در میگو و جوانه گندم یافت می شود.

غذاهای مفید برای بیماران مبتلا به کبد چرب

اگر می خواهید بهترین رژیم غذایی برای کبد چرب را داشته باشید، باید موارد زیر را در برنامه غذایی خود بگنجانید:

قهوه

تحقیقات نشان داده که آسیب کبدی در بیمارانی که قهوه می نوشند در مقایسه با افرادی که قهوه مصرف نمی کنند، کمتر است. به نظر می رسد که کافئین موجود در قهوه میزان آنزیم های کبدی را کاهش می دهد.

کلم بروکلی

مصرف سبزیجات هم به حفظ سلامت کبد کمک می کند و هم مانع ابتلا به چاقی می شود. بروکلی، یکی از بهترین سبزیجاتی است که استفاده از آن در رژیم غذایی برای کبد چرب توصیه می شود. تحقیقات نشان داده که مصرف طولانی مدت کلم بروکلی از تجمع چربی در کبد پیشگیری می کند.

توفو

توفو یک غذای کم چرب و پرپروتئین محسوب می شود. پروتئین سویا که در غذاهایی مثل توفو یافت می شود، می تواند چربی انباشته شده در کبد را کاهش دهد. پروتئین سویا حاوی آنتی اکسیدانی به نام ایزوفلاون است که حساسیت به انسولین را بهبود و چربی بدن را کاهش می دهد.

ماهی

در ماهی ها به خصوص ساردین و سالمون مقدار زیادی اسید چرب امگا 3 وجود دارد که چربی ذخیره شده در کبد و التهاب آن را کاهش می دهد. این اسید چرب میزان کلسترول خوب (HDL) را در مبتلایان به این بیماری افزایش می دهد.

جو دوسر

جو دوسر جز غلات کامل طبقه بندی می شود و کربوهیدرات آن می تواند بخش مهمی از انرژی مورد نیاز بدن را تامین کند. فیبر موجود در این ماده غذایی حجم معده را پر کرده و از طریق کنترل اشتها به کاهش وزن کمک می کند.

گردو

هنگام صحبت درباره رژیم غذایی برای کبد چرب نباید از گردو به عنوان یکی از بهترین منابع امگا 3 غافل شد. تحقیقات نشان داده که مصرف گردو توسط بیماران مبتلا به کبد چرب باعث بهبود عملکرد کبد می شود.

آووکادو

این میوه غنی از چربی های سالم است و ترکیباتی دارد که می توانند آسیب کبدی را کاهش دهند. علاوه بر این، فیبر موجود در آووکادو اشتها را کنترل و به کاهش وزن کمک می کند.

لبنیات کم چرب

در لبنیات مقدار زیادی پروتئین وی (whey) وجود دارد که از کبد در برابر آسیب بیشتر محافظت می کنند.

دانه آفتابگردان

در دانه آفتابگردان مقدار زیادی ویتامین E یافت می شود. این ویتامین خاصیت آنتی اکسیدانی داشته و از آسیب دیدگی بیشتر کبد جلوگیری می کند.

روغن زیتون

این روغن در مقایسه با کره، مارگارین و روغن جامد سالم تر است. شواهد نشان می دهد که اگر به جای روغن های ناسالم از روغن زیتون استفاده شود، آنزیم های کبدی کاهش یافته و کنترل وزن آسان تر می شود.

سیر

نتایج تحقیقات نشان داده که مصرف مکمل پودر سیر به کاهش وزن افراد مبتلا به کبد چرب کمک می کند.

چای سبز

هزاران سال است که از چای برای درمان بیماری ها استفاده می شود. شواهد حاکی از آن است که چای سبز جذب چربی را در دستگاه گوارش کاهش داده و میزان کلسترول خون را کنترل می کند. در این نوشیدنی آنتی اکسیدانی به نام کاتچین وجود دارد که می تواند به درمان کبد چرب کمک کند.

غذاهای مضر برای بیماران مبتلا به کبد چرب

اگر به کبد چرب مبتلا هستید باید از مصرف غذاها و نوشیدنی هایی که باعث افزایش وزن یا افزایش قند خون می شوند، خودداری کنید. در رژیم غذایی برای کبد چرب مصرف غذاها و نوشیدنی های زیر مضر است:

• الکل: نوشیدنی های الکلی از علل اصلی ابتلا به کبد چرب و سایر بیماری های کبدی به شمار می روند.

• تنقلات و نوشیدنی های شیرین: زیاده روی در مصرف قند، شکر، شیرینی جات و نوشابه ها باعث افزایش وزن و تجمع چربی در کبد می شود.

• غذاهای سرخ شده: این نوع غذاها به دلیل داشتن چربی و کالری بالا برای بیماران مبتلا به کبد چرب مضر هستند. زیاده روی در مصرف غذاهای سرخ شده باعث افزایش وزن و در نتیجه تجمع چربی در کبد می شود.

• نمک: مصرف زیاد نمک (کلرید سدیم) باعث احتباس آب اضافی در بدن می شود. بیماران مبتلا به کبد چرب باید میزان سدیم دریافتی خود را به کمتر از 1500 میلی گرم در روز برسانند. غذاهای کنسروی، سوپ های آماده، چیپس و پفک حاوی مقدار زیادی سدیم  بوده و مصرف آن ها باید محدود شود.

• غلات تصفیه شده: برنج سفید، ماکارونی و نان تهیه شده با آرد سفید به دلیل نداشتن فیبر کافی باعث افزایش قند خون می شوند.

• گوشت قرمز: در گوشت قرمز چربی اشباع وجود دارد که مصرف زیاد آن باعث تجمع چربی در کبد می شود. توصیه می شود این بیماران مصرف گوشت قرمز را کاهش داده و به جای آن از مرغ، ماهی و حبوبات استفاده کنند.

مطلب مرتبط: 5 ماده غذایی که به کبد شما آسیب می رساند!

سایر اقداماتی که می توان برای درمان کبد چرب انجام داد

همان طور که گفته شد، رژیم غذایی برای کبد چرب از اهمیت زیادی برخوردار است. اما تغذیه سالم به تنهایی نمی تواند این بیماری را درمان کند. بنابراین اگر کبد چرب دارید، باید اقدامات دیگری هم انجام دهید که در ادامه به مهم ترین آن ها می پردازیم:

کاهش وزن

کاهش وزن مقدار چربی های انباشته شده در کبد را کم می کند؛ همچنین التهاب را کاهش داده و از آسیب دیدگی سلول های کبدی جلوگیری می کند. سرعت کاهش وزن باید آهسته بوده و از 0/5 تا 1 کیلوگرم در هفته فراتر نرود. چون کاهش وزن سریع باعث وخیم تر شدن بیماری می شود.

مطلب مرتبط: مواد غذایی که به شما در کاهش وزن کمک می کنند

افزایش فعالیت بدنی

ورزش هوازی می تواند مقدار چربی کبد و التهاب را کاهش دهد. ورزش های مقاومتی یا تمرینات قدرتی مثل وزنه زدن هم در بهبودی کبد چرب موثر هستند. سعی کنید حداقل 5 روز در هفته به مدت 60-30 دقیقه ورزش هوازی (پیاده روی، دویدن، شنا و دوچرخه سواری) و 3 روز در هفته تمرینات قدرتی انجام دهید.

کنترل دیابت

اگر به دیابت مبتلا هستید، تمام دستورات پزشک را به دقت اجرا کنید. داروهای تجویزی را سر ساعت مصرف کرده و مراقب قند خون خود باشید. چون افزایش قند خون باعث تشدید کبد چرب می شود.

کاهش چربی های خون

پیشگیری از افزایش چربی های خون (کلسترول و تری گلیسیرید) نقش مهمی در حفظ سلامت کبد دارد. برای دستیابی به این هدف باید رژیم غذایی سالم و کم چرب داشته باشید، مصرف غذاهای گیاهی را افزایش دهید و به طور منظم ورزش کنید؛ همچنین اگر به چربی خون بالا مبتلا هستید، طبق دستور پزشک از دارو استفاده نمایید.

در ادامه بخوانید: پیشنهادهایی برای جلوگیری از ابتلا به کبد چرب