مواد سایکودلیک یا روانگردان که به عنوان توهم زا هم شناخته می شوند، دسته ای از مواد سایکو اکتیو هستند که تغییراتی در ادراک، خلق و خو و فرآیندهای شناختی ایجاد می کنند. روانگردان ها بر تمام حواس تاثیر می گذارند و تفکر و احساسات فرد را تغییر می دهند. همچنین می توانند باعث ایجاد توهم شوند، یعنی دیدن یا شنیدن چیزهایی که وجود ندارند یا تحریف شده اند.
مطلب مرتبط: سایکودلیک تراپی ؛ هرآنچه باید در مورد درمان با مواد روانگردان بدانید!
چگونه از مواد سایکودلیک استفاده می شود؟
استفاده از مواد توهم زا در بسیاری از فرهنگ ها به قرن ها قبل باز می‌گردد و هنوز هم در بعضی از مراسم های مذهبی برای تجربه حالت های معنوی یا عرفانی استفاده می شود. مواد روانگردان اغلب دود شده و استنشاق می شوند، خورده می شوند یا به شکل چای مصرف می شوند. در بیشتر تحقیقات علمی از سایکودلیک ها به شکل قرص استفاده می شود تا خلوص و دوز آن ها دقیقا مشخص باشد.
در دهه 1960 از مواد توهم زا در روان درمانی استفاده می شد، اما این امر به دلایل عمدتا سیاسی تا همین اواخر متوقف شد. اخیرا تحقیقات روانشناختی استفاده از مواد سایکودلیک را احیا کرده و روانگردان ها به آرامی جای خود را در روانشناسی و روانپزشکی به عنوان راهی مناسب برای درمان اضطراب، افسردگی، اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) و… باز کرده اند. با این حال، در حال حاضر این درمان ها تجربی هستند و در دسترس بسیاری از افراد قرار ندارند.
اگر به دنبال درمان علائم یک مشکل مرتبط با سلامت روان هستید، حتما با پزشک در مورد سایر گزینه ها مثل روان درمانی، دارو درمانی یا مدیتیشن صحبت کنید.
انواع روانگردان ها
صدها ترکیب مختلف وجود دارد که به عنوان مواد سایکودلیک طبقه بندی می شوند. بعضی از این مواد به طور طبیعی در درختان، قارچ ها، برگ ها و … وجود دارند و تعدادی از آن ها هم در آزمایشگاه ساخته می شوند. در ادامه مطلب، به چند نمونه از رایج ترین مواد روانگردان اشاره می کنیم:
ال اس دی (LSD)
لایزرژیک اسید دی اتیل آمید (LSD) یک توهم زا است که از نوعی قارچ به نام ارگوت (Ergot) که روی دانه چاودار رشد می کند، به دست می آید. این ماده در آزمایشگاه به کریستال های LSD تبدیل می شود. بنابراین، LSD یک روانگردان نیمه صنعتی است.
LSD که به نام اسید هم شناخته می شود، در دهه 1960 تا زمانی که غیرقانونی اعلام شود، به طور گسترده استفاده می شد. در حال حاضر، کاربرد آن در علم پزشکی ثابت نشده است.
LSD حتی زمانی که در مقادیر بسیار کم استفاده می شود، می تواند خلق و خو را به میزان زیادی تغییر دهد و توهمات بصری ایجاد کند. این ماده روانگردان به شکل ورق، قرص، مایع و… تولید می شود. اثرات طولانی مدت LSD می تواند تا 12 ساعت ادامه داشته باشد.
دی متیل تریپتامین
دی متیل تریپتامین (DMT) یک روانگردان گیاهی طبیعی است که در بعضی از درختان آمریکای مرکزی و جنوبی یافت می شود. اثرات DMT بسیار کوتاه تر از سایر مواد سایکودلیک است و معمولا فقط یک ساعت طول می کشد.
مسکالین
مسکالین (Mescaline) یک ماده روانگردان طبیعی است که در گونه های خاصی از کاکتوس یافت می شود که شناخته شده ترین آن ها کاکتوس پیوت (Peyote) است.
مسکالین در میوه یا دانه های دکمه ای شکل کاکتوس وجود دارد. این قسمت ها بعد از خشک شدن خورده می شوند یا جوشانده شده و به شکل چای مصرف می شوند. گاهی اوقات هم بعد از خشک شدن به شکل پودر داخل کپسول یا قرص قرار داده می شوند یا با تنباکو دود می شوند.
اگرچه پیوت غیرقانونی است، اما بومیان آمریکا می توانند از آن برای مراسم مذهبی خود استفاده کنند. با این حال، هر شخصی که برای کلیسای بومیان آمریکا پیوت را تولید می کند یا آن را توزیع می کند، ملزم به ثبت نام سالانه و رعایت سایر الزامات قانونی است.
اولولیوکی
اولولیوکی (Ololiuqui) یک روانگردان طبیعی است که در دانه های گل شکوه صبح (Morning glory) یافت می شود. این گیاه در آمریکای مرکزی و جنوبی رشد می کند. اولولیوکی مانند مسکالین، مدت ها است که توسط گروه های بومی که این گیاه در آنجا رشد می کند، برای مراسم معنوی استفاده می شود.
سیلوسایبین
قارچ سیلوسایبین (Psilocybin) که به آن مجیک ماشروم یا قارچ جادویی هم می گویند، حاوی نوعی توهم زا به نام سیلوسایبین است. انواع مختلفی از قارچ های توهم زا وجود دارد که وضعیت قانونی آن ها تا حدودی مبهم است، چون به صورت وحشی در بسیاری از نقاط جهان رشد می کنند.
معمولا قارچ های جادویی که حاوی سیلوسایبین هستند، خورده می شوند. منشاء طبیعی قارچ های توهم زا ممکن است برای بعضی از جوانان جذاب باشد. اما به یاد داشته باشید که بعضی از گونه های قارچ سمی هستند و می توانند به بروز عوارض جانبی منجر شده و حتی کشنده باشند.
اکستازی
طبقه بندی اکستازی (Ecstasy) یا MDMA به عنوان یکی از مواد سایکودلیک دشوار است، چون اثرات توهم زای آن کمتر مشخص می شود و تاثیر آن روی بهبود خلق و خو برای مصرف کننده قابل توجه است. با این حال، اکستازی می تواند توهم و هذیان را القا کند و خطر مشکلات سلامتی ناشی از گرمای بیش از حد، کم آبی و مسمومیت با آب را افزایش دهد.
اثرات مواد سایکودلیک
اثرات مواد روان گردان بسته به فرد متفاوت است. عواملی مانند دوز، محیط و شخصیت در نحوه تاثیرگذاری روان گردان ها بر افراد نقش دارند. رایج ترین اثرات سایکودلیک ها شامل موارد زیر می شود:
- درک تغییر یافته از زمان
- مشکل در برقراری ارتباط با دیگران
- توهماتی مانند شنیدن صداهای غیرواقعی یا دیدن تصاویر غیرواقعی
- افزایش انرژی
- عدم توانایی در تفکر منطقی
- حالت تهوع
افزایش ضربان قلب از عوارض جانبی کوتاه مدت LSD، DMT و پیوت است. LSD و پیوت ممکن است باعث افزایش دمای بدن شوند. علاوه بر این، LSD می تواند به سرگیجه، خواب آلودگی، افزایش فشار خون، از دست دادن اشتها، خشکی دهان، تعریق، بی حسی، ضعف، لرزش و رفتارهای تکانشی منجر شود.
سیلوسایبین باعث افزایش ضربان قلب، افزایش یا افت فشار خون، لرزش، گشاد شدن مردمک چشم، سرخوشی، اضطراب، واکنش پانیک و حتی پارانویا و کاهش پاسخ های ترس می شود. استفاده از اولولیوکی هم می تواند با عوارض جانبی ناخوشایندی از جمله تهوع، استفراغ، سردرد، فشار خون بالا و خواب آلودگی همراه باشد.
ترکیب کردن روانگردان ها با مواد مخدر یا الکل احتمال مصرف بیش از حد را افزایش می دهد و می تواند به بروز عوارضی مانند مشکلات تنفسی، افزایش دمای بدن، حالت تهوع، استفراغ و خونریزی خفیف منجر شود.
مطلب مرتبط: بد تریپ یا سفر بد مواد سایکودلیک
نشانه های سوء مصرف
معمولا مواد سایکودلیک اعتیاد یا وابستگی جسمی ایجاد نمی کنند، اما ممکن است مصرف کننده از نظر روانی به آن ها عادت کند؛ یعنی برای رسیدن به احساسات خوش تمایل به مصرف مداوم روانگردان داشته باشد. علائم سوء مصرف هر یک از مواد فوق عبارتند از:
- فرد زمان قابل توجهی را صرف استفاده، تلاش برای تهیه یا بهبودی پس از مصرف این مواد می کند.
- فرد به دلیل مصرف مواد از تعهدات مهم خود غفلت می کند.
- فرد عادت دارد روانگردان ها را همراه با سایر مواد بالقوه خطرناک مانند الکل یا مواد مخدر مصرف کند.
- فرد با وجود عواقب منفی ناشی از مصرف، به استفاده از روانگردان ها ادامه می دهد.
- فرد تمایل دارد از دارو در موقعیت هایی استفاده کند که خطر جانی در پی دارد (برای مثال هنگام رانندگی).
وجود یک یا چند مورد از این علائم می تواند نشان دهنده اختلال مصرف مواد باشد.
اختلال ادراک مداوم توهم زا
یکی از پیامدهای مهم، اما نادر استفاده مزمن از مواد سایکودلیک، ایجاد اختلالی است که به عنوان اختلال ادراک مداوم توهم زا شناخته می شود. در این اختلال، فردی که دیگر از روانگردان استفاده نمی کند، هفته ها، ماه ها یا حتی سال ها پس از آخرین مصرف خود مجددا اثرات مواد سایکودلیک را تجربه می کند. این تجربیات که فلاش بک نام دارند، بدون مصرف واقعی دارو رخ می دهند.
به نظر می رسد که کمی بیش از 4 درصد کسانی که به طور مزمن از مواد توهم زا یا روانگردان استفاده می کنند، دچار این اختلال می شوند. رایج ترین علائمی که این افراد تجربه می کنند عبارتند از: چشمک زدن چراغ ها، چشمک زدن رنگ ها، دیدن هاله اطراف افراد و پریشانی شدید عاطفی.
افرادی که به سایر اختلالات مانند افسردگی یا اختلال دوقطبی مبتلا هستند، بیش از دیگران ممکن است با مصرف مزمن مواد سایکودلیک به اختلال ادراک مداوم توهم زا دچار شوند. سایر عوامل خطر عبارتند از: سابقه داشتن تجربیات منفی به دلیل مصرف روانگردان های خاص، استفاده مداوم از سایر مواد در ترکیب با روانگردان ها (مانند الکل یا ماری جوانا) و سابقه مصرف مزمن روانگردان مانند LSD یا مسکالین.
هیچ درمان مشخصی برای اختلال ادراک مداوم توهم زا وجود ندارد. معمولا به افرادی که از این مشکل رنج می برند، داروهایی برای رفع علائم خاص داده می شود و همچنین ممکن است لازم باشد تکنیک های کاهش استرس و ریلکسیشن را یاد بگیرند.
کلام پایانی
غیر از روانگردان ها، راه های دیگری هم وجود دارند که می توانند روی سلامت روان تاثیر مثبت بگذارند و تمرکز شما را به سمت دیدگاه مثبت تر تغییر دهند. استفاده خودسرانه از مواد سایکودلیک برای کنترل مشکلات سلامت روان غیرقانونی و خطرناک است و حتی احتمال دارد به نتیجه معکوس منجر شده و علائم شما را تشدید کند.
در ادامه بخوانید: تاثیرات مواد توهم زا روی مغز و بدن افراد مصرف کننده چگونه است؟
