آپنه خواب یک اختلال شایع و جدی است که به طور موقت باعث کم شدن عمق تنفس یا توقف آن در حین خواب می شود. در بعضی موارد، این وقفه تنفسی می تواند 10 ثانیه یا بیشتر طول بکشد و در یک ساعت بیش از 30 بار رخ دهد. اگرچه این مشکل در میان سالمندان، مردان و افراد مبتلا به بیماری های مزمن شایع تر است، اما می تواند هم کودکان و هم بزرگسالان را در هر سنی درگیر کند.
علیرغم شایع بودن، غالبا این بیماری تشخیص داده نمی شود. چون بیشتر علائم آن در حین خواب رخ می دهد و افراد متوجه وقوع آن نمی شوند، مگر اینگه افراد خانواده این علائم را مشاهده کرده و فرد را از وجود آن ها آگاه کنند.
تشخیص ندادن آپنه خواب و درمان نشدن آن به بروز مشکلات متعددی مانند بیماری های قلبی-عروقی، دیابت و حتی مرگ ناگهانی منجر می شود. این اختلال با خواب آلودگی در طول روز مرتبط است و به همین دلیل احتمال بروز حادثه در محل کار یا تصادفات رانندگی را افزایش می دهد. به دلیل شیوع بالای آپنه خواب و تاثیر آن روی سلامتی، مهم است که از ماهیت این مشکل و علائم، علل و درمان آن آگاه باشید.
مطلب مرتبط: چرا نصف شب از خواب بیدار میشم؟
انواع آپنه خواب
تمام آپنه های خواب با ایجاد وقفه های مکرر در تنفس مشخص می شوند، اما علت اصلی این وقفه ها متفاوت است. انواع اصلی آپنه عبارتند از:
1. آپنه انسدادی خواب
اکثر افراد مبتلا به آپنه به آپنه انسدادی خواب (OSA) مبتلا هستند. به همین دلیل، وقتی مردم درباره آپنه صحبت می کنند، معمولا منظور آن ها OSA است. OSA زمانی اتفاق می افتد که یک انسداد فیزیکی در راه هوایی فوقانی وجود داشته باشد.
هنگامی که می خوابیم، عضلات بدن، از جمله عضلات گلو، به طور طبیعی شل می شوند. معمولا راه های هوایی به اندازه کافی باز می مانند تا هوا در حین خواب آزادانه وارد شود. اما در افراد مبتلا به OSA راه هوایی خیلی باریک است. به همین دلیل، زمانی که عضلات خود را در خواب شل می‌کنید، بافت های پشت گلو می توانند راه هوایی شما را مسدود کنند.
گاهی اوقات علت بروز OSA این است که شما با گردن ضخیم تر و راه هوایی باریک تر به دنیا آمده اید و گاهی هم چاقی و وجود چربی اضافی در اطراف گلو علت بروز آن محسوب می شود.
انسداد راه هوایی به خروپف با صدای بلند یا نفس نفس زدن در هنگام خواب منجر می شود. ذکر این نکته ضروری است همه مبتلایان به آپنه انسدادی خروپف نمی کنند و همه کسانی که خروپف می کنند هم به آپنه خواب مبتلا نیستند.
2. آپنه خواب مرکزی
این نوع آپنه زمانی اتفاق می افتد که در سیگنال دهی طبیعی مغز به عضلات کنترل کننده تنفس اختلال ایجاد می شود و در نتیجه تنفس به طور مکرر متوقف یا بسیار کم عمق می شود. برخلاف آپنه انسدادی خواب که در اثر انسداد فیزیکی ایجاد می‌شود، آپنه خواب مرکزی (CSA) یک مشکل عصبی است.
افرادی که آپنه خواب مرکزی دارند اغلب به بیماری یا مشکلی مبتلا هستند که روی ساقه مغز (ناحیه ای از مغز که تنفس را کنترل می کند)، اثر می گذارد. مشکلات مرتبط با آپنه خواب مرکزی عبارتند از سکته مغزی، نارسایی قلبی، مشکلات کلیوی و ضایعه یا اختلال مغزی.
بعضی از داروها هم می توانند ارسال سیگنال های مغز به عضلات را مختل کنند و باعث بروز آپنه خواب مرکزی شوند، مانند آرام بخش ها، اپیوئیدها (شبه مخدرها) یا بنزودیازپین ها.
3. سندرم آپنه خواب پیچیده
این نوع آپنه زمانی اتفاق می افتد که فردی همزمان آپنه انسدادی خواب و آپنه خواب مرکزی داشته باشد. در ابتدا به نظر می رسد که افراد مبتلا به این نوع آپنه فقط آپنه انسدادی خواب دارند. اما زمانی که تحت درمان قرار می گیرند، علائم آن ها آن طور که باید بهبود نمی یابد و به همین دلیل پزشک به وجود آپنه مرکزی هم مشکوک می شود.
علائم و نشانه ها
علائم و نشانه های رایج آپنه عبارتند از:
- احساس خستگی و خواب آلودگی در طول روز علیرغم حداقل هفت ساعت خواب در شب
- خشکی دهان هنگام بیدار شدن از خواب
- سردرد صبحگاهی
- اختلال توجه، تمرکز و حافظه
- تحریک پذیری
- کاهش میل جنسی یا اختلال عملکرد جنسی
بسیاری از این علائم به دلیل مختل شدن خواب و کاهش سطح اکسیژن در اثر قطع شدن تنفس ایجاد می شوند. علاوه بر این، احتمالا همسر یا سایر اعضای خانواده به شما اطلاع می دهند که شاهد یک یا چند مورد از موارد زیر بوده اند:
- خروپف مزمن که ممکن است بسیار بلند باشد
- وقفه های تنفسی مکرر و به دنبال آن خروپف و نفس نفس زدن
در مبتلایان به آپنه، در طول خواب تنفس به طور موقت اما مکرر متوقف می شود. وقتی فرد دوباره نفس می کشد، ممکن است خروپف کند، نفس عمیق بکشد یا با احساس نفس نفس زدن و خفگی کاملا بیدار شود.
مطلب مرتبط: خواب آلودگی زیاد نشانه ی چیست؟ چگونه آن را از بین ببریم؟
علل و عوامل خطر آپنه خواب
آپنه از شل شدن بیش از حد عضلات و بافت های نرم گلو در طول خواب و در نتیجه انسداد راه های هوایی ناشی می شود. به طور کلی، آناتومی و ساختار گلو یا در بعضی موارد ابتلا به بیماری باعث این اتفاق می شود. عوامل خطر خاصی وجود دارند که می توانند شانس ابتلا به آپنه خواب را افزایش دهند. بعضی از این عوامل قابل کنترل و بعضی دیگر (مانند سابقه خانوادگی آپنه) غیرقابل تغییر هستند. شایع ترین عوامل خطر آپنه عبارتند از:
- چاقی
- داشتن لوزه های بزرگ
- کوچکتر بودن فک پایین نسبت به فک بالا
- سابقه خانوادگی آپنه
- افزایش سن (آپنه می تواند افراد را در هر سنی درگیر کند، اما در سالمندان شایع تر است)
- دیابت نوع 2
- فشار خون بالا
- سکته مغزی
- نارسایی قلبی
- سیگار کشیدن
- استفاده از نوشیدنی های الکلی و بعضی از داروها
- بیماری های عصبی عضلانی که باعث اختلال در ارسال سیگنال های مغزی به عضلات راه های هوایی و قفسه سینه می شوند
بارداری، یائسگی، آلرژی، سینوزیت، گرفتگی بینی، مشکلات هورمونی، مشکلات غده تیروئید و سندرم داون هم در بروز آپنه نقش دارند. نوزادانی که نارس به دنیا می آیند ممکن است به آپنه مبتلا باشند، اما این مشکل معمولا با افزایش سن برطرف می شود.
کارشناسان معتقدند بین آپنه خواب مرکزی با بیماری هایی که سیستم عصبی مرکزی را تحت تاثیر قرار می دهند (مانند آنسفالیت)، اختلالات عصبی و کلیوی، نارسایی قلبی، سکته مغزی، استفاده از اپیوئیدها و سایر داروهای افسردگی، صعود به ارتفاعات و استفاده از داروهای مسکن ارتباط وجود دارد.
عوارض آپنه خواب
آپنه به دلیل وقفه های تنفسی مداوم در طول شب باعث کم خوابی می شود. کمبود خواب با پیامدهای گسترده ای همراه است که از نظر جسمی، ذهنی و عاطفی بر فرد تاثیر می گذارند. تشخیص ندادن آپنه به خواب آلودگی مزمن در طول روز، اختلال توجه و حافظه، تحریک پذیری و افسردگی منجر می شود. همچنین اگر فرد مبتلا به آپنه با صدای بلند خروپف کند، خواب همسر او هم مختل می شود.
با گذشت زمان، درمان نشدن آپنه خواب خطر ابتلا به سندرم متابولیک، بیماری قلبی، فشار خون بالا، سکته مغزی، زوال عقل، دیابت نوع 2، اختلالات چشمی مانند گلوکوم یا آب سیاه، عوارض بارداری (دیابت بارداری و فشار خون بالا)، سرطان ها (مانند سرطان لوزالمعده، کلیه یا پوست) و افسردگی را افزایش می دهد.
شما می توانید با انجام یک سری راهکارها وضعیت خواب خود را بهبود بخشید. تشخیص به موقع و درمان مناسب آپنه خواب بسیار مهم است. تحقیقات نشان می دهد که درمان موفقیت آمیز آپنه خطر بروز مشکلات قلبی و فشار خون بالا را کاهش می دهد.
مطلب مرتبط: مراحل بی خوابی، تاثیر آن روی بدن و روش های درمان
مطلب مرتبط: 5 تاثیر بی خوابی بر روی پوست
تشخیص
هر فردی که در طول روز دائما احساس خستگی یا گیجی می کند، باید با پزشک مشورت کند تا علت آن را بیابد و اقدامات لازم را برای رفع مشکل انجام دهد. پزشک تشخیص آپنه خواب را با بررسی سابقه پزشکی و انجام معاینه بدنی شروع می کند. پزشک درباره برنامه خواب شما در روزهای مختلف هفته، مدت زمان خواب، کیفیت خواب، خروپف کردن در حین خواب، داروهای مصرفی و سابقه اختلالات خواب در خانواده سوالاتی را مطرح می کند.
بعد از جمع آوری این اطلاعات، ممکن است پزشک مطالعه خواب را توصیه کند که پلی سومنوگرافی (Polysomnography) نامیده می شود. مطالعه خواب با یک شب اقامت در کلینیک اختلالات خواب انجام می شود. در بعضی موارد می‌توان این کار را در خانه هم انجام داد.
تست خواب خانگی یک نسخه ساده شده از پلی سومنوگرافی است که معمولا تنفس (وقفه تنفسی، میزان تلاش برای دریافت هوا و عمق تنفس شما) و میزان اکسیژن را کنترل می کند. مطالعه خواب انجام شده در کلینیک کامل تر است و می تواند موارد بیشتری از جمله امواج مغزی، ضربان قلب، میزان ورود و خروج هوا در ریه ها، بینی و دهان، حرکات پا و تعداد دفعات بیدار شدن در طول شب را هم بررسی کند.
تست خواب خانگی اساسا تنفس را بررسی می کند، نه خواب را. بنابراین، ممکن است نتایج حاصل از آن دقیق و قطعی نباشد. برای بعضی از افراد، از جمله کسانی که بیماری قلبی، ریوی یا عصبی عضلانی دارند، انجام یک بررسی جامع تر در کلینیک گزینه بهتری برای تشخیص آپنه خواب محسوب می شود.
درمان آپنه خواب
در بعضی موارد، می توان آپنه را با تغییر سبک زندگی کنترل کند. ممکن است پزشک به شما توصیه کند:
- رژیم غذایی سالم داشته باشید، ورزش کنید و لاغر شوید: بشقاب خود را با غذاهای سالم مانند سبزیجات، میوه ها و غلات کامل پر کنید و به اندازه کافی ورزش کنید. داشتن سبک زندگی سالم می تواند به شما در کنترل وزن کمک کند. چاقی احتمال ابتلا به آپنه خواب را افزایش می دهد.
- سیگار نکشید: سیگار کشیدن باعث افزایش التهاب در راه های هوایی فوقانی می شود و عملکرد آن ها را مختل می کند.
- از مصرف نوشیدنی های الکلی و بعضی داروها خودداری کنید: از داروهای آرام بخش، اپیوئیدها یا بنزودیازپین ها استفاده نکنید و از نوشیدن الکل به خصوص قبل از خواب بپرهیزید. چون این مواد می توانند عضلات پشت گلو را شل کرده و تنفس را مختل کنند.
- به پشت نخوابید: خوابیدن به پشت می تواند احتمال افتادن زبان و کام نرم را به داخل راه هوایی افزایش دهد و باعث انسداد راه هوایی، خروپف و آپنه شود.
مطلب مرتبط: 8 فایده خوابیدن به پشت که شاید از آن ها بی خبر باشید
مطلب مرتبط: قبل از خواب چی بخوریم؟ 9 خوراکی و نوشیدنی برای افزایش کیفیت خواب
بسیاری از بیماران مبتلا به آپنه خواب به درمانی فراتر از اصلاح سبک زندگی نیاز دارند. درمان‌های معمول آپنه خواب عبارتند از:
تهویه مداوم با فشار مثبت (CPAP)
رایج ترین راه برای درمان آپنه استفاده از دستگاه CPAP در خانه است. CPAP دستگاهی است که به آرامی هوای تحت فشار را از طریق ماسکی که روی بینی و دهان (یا فقط بینی) می زنید، وارد راه هوایی می کند تا در حین خواب آن را باز نگه دارد.
دستگاه های دهانی
قبل از اینکه CPAP را امتحان کنید، ممکن است پزشک استفاده از دستگاه دهانی را توصیه کند. افرادی که دستگاه های تنفسی برای آن ها مفید نیست هم می توانند از آن استفاده کنند. دستگاه های دهانی به ویژه برای افردی که از آپنه انسدادی خواب رنج می برند، مفید هستند.
دستگاه دهانی می تواند یا با جلو بردن فک و جلوگیری از افتادن زبان به داخل راه هوایی یا با نگه داشتن زبان در موقعیت رو به جلو در هنگام دراز کشیدن به پشت به باز نگه داشتن گلوی شما کمک کند. حمل و استفاده از این گزینه درمانی نسبت به CPAP راحت تر است.
جراحی
هنگامی که تغییر سبک زندگی، CPAP یا سایر روش های درمانی کارساز نباشد، پزشک جراحی را توصیه می کند. در حین جراحی یا با برداشتن لوزه ها، آدنوئیدها و سایر بافت‌های پشت گلو فضای بیشتری در گلو ایجاد می شود یا وضعیت قرارگیری فک تنظیم می شود.
در موارد نادر که آپنه خواب زندگی فرد را تهدید می کند، ممکن است پزشک تراکئوستومی (Tracheostomy) انجام دهد تا لوله تنفسی را به طور مستقیم در نای وارد کند. همچنین ممکن است به منظور درمان چاقی جراحی را پیشنهاد دهد.
ایمپلنت
یکی از جدیدترین درمان های آپنه خواب دستگاهی است که با جراحی در زیر پوست گردن و قفسه سینه قرار می گیرد. این دستگاه که شبیه پیس میکر (ضربان ساز) است، در هنگام خواب به طور مداوم الگوهای تنفسی شما را بررسی می کند و با تحریک ملایم عضلات دستگاه تنفس به باز نگه داشتن راه های هوایی کمک می کند.
مطلب مرتبط: فواید یوگا برای خواب ؛ حرکات یوگا برای خواب کافی و آرام
پیشگیری از آپنه خواب
مهم ترین کارهایی که می توانید برای جلوگیری از آپنه انجام دهید، عبارتند از:
- پیروی از یک رژیم غذایی سالم
- کاهش وزن (در صورت ابتلا به اضافه وزن یا چاقی)
- اجتناب از سیگار یا ترک آن
- به پهلو خوابیدن و نخوابیدن به پشت
- داشتن خواب کافی و باکیفیت
- اجتناب از مصرف الکل و پرهیز از داروهای آرام بخش
در ادامه بخوانید: چطور شب ها زودتر بخوابیم؟
